نگرشی به مقولات مهدوی در احادیث امام صادق(علیه السلام)
بخش زیادی از احادیث و روایات اهل بیت(ع) در باب امامت، به خاتم الائمه(عج) اختصاص یافته است؛ امامی که آمال اندیشه‌های کمال‌جویانه تمامی رسولان و اولیای الهی بوده است. نوید چشمه‌سار عدالت مهدوی، بارها و بارها بر زبان رسول اکرم(ص)، امام علی(ع) و یکایک امامان(ع) جاری گشته است و هر بار قلب این بزرگان را سراسر شور نموده و لب‌هایشان را پر از لبخند کرده است؛ شعفی که با یادآوری امامت قائم اهل بیت(عج)، زبان ایشان را به ستایش باز نموده است. داستان چشمان بی‌تاب این بزرگواران در فراق مهدی(عج)، تکرار داستان یوسف(ع) است با یعقوبیان(ع).
۲۵ شوال، سالروز شهادت امام صادق(ع)، بهانه‌ای است تا امام مهدی(عج) را از زبان او بیشتر بشناسیم. کلام عالم آل محمد درباره امام مهدی(عج)، نجوای صادقانه‌ای است که آینه در توصیف آب زمزمه می‌کند.
مهدی(عج) کیست؟
امام صادق(ع) در پاسخ به ابوبصیر برای معرفی قائم اهل بیت(عج) می‌فرماید: «قائم، پنجمین فرزند پسرم موسی است. مادرش، بانوی کنیزان است. زمانی را پنهانی زندگی می‌کند که افرادی درباره‌اش به تردید می‌افتند. سپس خداوند او را آشکار می‌نماید …» (مکیال المکارم، میرزا محمدتقی موسوی اصفهانی، ج ۱، ص ۷۵)
امام مهدی(عج) را باید عصاره انبیا و اولیا دانست که تصویر روشنی از تمامی آنان را به نمایش می‌گذارد. از این روست که امام صادق(ع) می‌فرماید: «هیچ معجزه‌ای از معجزات انبیا و اوصیا نیست مگر آنکه خداوند تبارک و تعالی همانند آن را به دست قائم ما ظاهر گرداند. این کار برای اتمام حجت در برابر مخالفان است.» (اثبات الهداه، شیخ حر عاملی، ج ۷، ص ۳۵۷، حدیث ۱۳۷)
و نیز می‌فرماید: «آقای ما، قائم بر دیوار کعبه تکیه زده و می‌فرماید: ای مردم، آن کس که دوست دارد به آدم و شیث بنگرد، من آدم و شیثم. آن کس که دیدار نوح و فرزندش، سام را می‌خواهد، منم نوح و سام. کسی که مشتاق دیدار ابراهیم و اسماعیل است، من ابراهیمم و اسماعیل. اگر موسوی و یوشع را می‌خواهید، منم موسی و یوشع. عیسی و شمعون منم. محمد و امیرالمؤمنین منم. دیدار من، دیدار حسن و حسین است و امامانی که از نسل حسین هستند. ندای مرا پاسخ دهید که من، آنچه ایشان به شما خبر دادند و آنچه هرگز خبر ندادند، برای شما خواهم گفت.» (بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۹)
امام صادق(ع) در پاسخ به این پرسش که چرا قائم(عج) را با اینکه همنام پیامبر(ص)
” نوید چشمه‌سار عدالت مهدوی، بارها و بارها بر زبان رسول اکرم(ص)، امام علی(ع) و یکایک امامان(ع) جاری گشته است و هر بار قلب این بزرگان را سراسر شور نموده و لب‌هایشان را پر از لبخند کرده است. “
است، مهدی خطاب می‌کنند، می‌فرماید: «لما سئل عن عله سمیّه القائم بالمهدی لأنه یهدی إلی کلّ امر خفیّ؛ چرا که او هدایتگر به امور پنهانی است». (میزان الحکمه، محمد محمدی ری‌شهری، ج ۱، ص ۳۳۴، حدیث ۱۱۵۹) این امور، علومی هستند که به گفته امام صادق(ع)، ۲۷ حرف دارند که تمامی پیامبران، تنها ۲ بخش از آن را برای مردم آشکار ساخته‌اند و با ظهور مهدی(عج)، تمامی آن آشکار می‌گردد. (بحارالانوار، ج ۵۲، باب ۲۷، حدیث ۷۳)
چرا غیبت؟
احادیث متعددی در پاسخ به این پرسش از امام صادق(ع) نقل شده است. سخن ایشان همواره قاطع و روشن است. «زمانی که از علت غیبت پرسیده شد، بدانید علتی دارد که اجازه ندارم آن را برای شما فاش کنم. عرض کرد: پس فایده و حکمت غیبت او چیست؟ فرمود: حکمت غیبت او، همان حکمت غیبت حجت‌های الهی پیش از اوست. حکمت آن فقط پس از ظهورش آشکار می‌گردد. غیبت، سری است از اسرار الهی و غیبی از غیوب خدا. وقتی خداوند را حکیم می‌دانیم، تمامی کارهای او را حکیمانه می‌دانیم، هر چند راز حکیمانه بودنش برای ما معلوم نباشد». (میزان الحکمه، ج ۱، ص ۳۳۴، حدیث ۱۲۱۲)
رسولانی همچون ادریس، یونس و موسی(ع) نیز مدت‌ها از چشم مردم غایب بوده‌اند و علت غیبت آنان، پس از بازگشت روشن گردید. امام صادق(ع) با اشاره به این مطلب می‌افزاید: «قائم ظهور نکند تا امانت‌های خدای تعالی (که مومنان هستند)، بیرون آیند و به وسیله آنان بر دشمنان خداوند چیره شده و آنان را از میان بردارد». (همان، ص ۳۴۶، حدیث ۱۲۱۶)
پس یاران اندک را می‌توان یکی از حکمت‌های طولانی شدن غیبت آن امام دانست. صادق اهل بیت(ع) یکی دیگر از حکمت‌های غیبت را چنین بیان می‌کند:
«ما یکون هذا الأمر حتی لایبقی صنف من الناس إلاّ وقد ولّوا علی الناس حتی لایقول قائل: إنا لو ولّینا لعدلنا. ثم یقوم القائم بالحق و العدل؛ قیام قائم رخ نخواهد داد تا اینکه همه گروه‌ها بتوانند بر مردم حکومت کنند و هیچ کس نگوید که اگر حاکم می‌شدیم، عدالت را می‌گستراندیم». (همان، حدیث ۱۲۱۹)
پس سبب غیبت امام مهدی(عج) را می‌توان دوگونه دانست:
۱٫ علت اصلی که تنها پس از ظهور ایشان برملا می‌شود و هیچ امامی آنرا فاش نساخته است.
۲٫ حکمت‌هایی که امامان معصوم(ع) بیان نموده‌اند. (مکیال المکارم، ج ۱، ص ۱۳۰)
انتظار چیست؟
امام صادق(ع) درباره کسانی که امام قائم(عج) را در زمان غیبت انکار می‌کنند، می‌فرماید:
«مرگ ایشان، مرگ جاهلیت است». (کمال الدین، ج ۲، ص ۴۱۲، باب ۳۹، حدیث ۱۲)
پس آن حضرت، انتظار را مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش دین در زمان غیبت معرفی می‌کند:
«من دین الأئمه الورع و العفّه و الصّلاح … و انتظار الفرجِ بالصبر». (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، حدیث ۱) انتظار، وظیفه شرعی هر مسلمانی است. در کلام دیگری از
” امام صادق(ع) درباره کسانی که امام قائم(عج) را در زمان غیبت انکار می‌کنند، می‌فرماید: «مرگ ایشان، مرگ جاهلیت است». “
امام صادق(ع) آمده است:
«المنتظر للثانی عشر کالشاهر سیفه بین یدی رسول الله یذبّ عنه؛ کسی که منتظر و چشم به راه دوازدهمین امام باشد، همچون کسی است که با شمشیر آخته از رسول اکرم(ص) دفاع می‌کند». (همان، ص ۱۲۹، حدیث ۲۴)
توصیف جعفربن محمد(ع) از جان دادن انسان منتظر ظهور بسیار شنیدنی است:
«من مات منتظر لهذا الامر کان کمن کان مع القائم فی فسطاطه لا بل کان بمنزله انصارب بین یدی رسول الله(ص) بالسیف؛ هر کس در حال انتظار ظهور بمیرد، همانند کسی است که همراه قائم در خیمه‌اش باشد؛ نه بلکه مانند کسی است که در کنار پیامبر(ص) شمشیر می‌زند». (همان، ص ۱۴۶، حدیث ۶۹)
از سوی دیگر، امام صادق(ع) هشدار مهمی را بیان می‌کنند که «به خدا سوگند، آنچه چشم به راهش هستید فرا نرسد مگر پس از نومیدی. (همان، ص ۱۱۱، حدیث ۲۰) به خدا قسم، مهدی ظهور نخواهد کرد مگر آنکه به کلی ناامید شوید». (میزان الحکمه، ج ۱، ص ۳۴۴، حدیث ۱۲۰۷)
یاوران مهدی(عج)
همان طور که در حکمت‌های غیبت گفته شد، یکی از حکمت‌های طولانی شدن غیبت امام(عج)، انتظار ایشان برای گردآوری یاران است. عجیب آنکه در احادیث، تعداد یاوران او را تنها ۳۱۳ نفر شمرده‌اند و گفته‌اند: «اگر تعداد یاران ایشان به مردان جنگ بدر می‌رسید، بی‌تردید ایشان ظهور می‌کردند». (همان، ص ۳۴۶، حدیث ۱۲۱۸)
اما عجیب‌تر از تعداد یاران، آموزه امام صادق(ع) در توصیف همرزمان قائم(عج) است. ایشان بر خلاف آنچه گمان می‌شود، فرموده است:
«اندکی از عرب‌ها به همراه قائم، قیام می‌کنند. عرض شد: عده زیادی از اعراب خود را از یاران او می‌دانند! فرمود: مردم باید پالایش شوند، سره و ناسره‌شان از هم جدا گردد و غربال شوند. شمار زیادی از غربال رد خواهند شد». (همان، ص ۳۵۰، حدیث ۱۲۳۵)
«إذا خرج القائم خرج من هذا الأمر من کان یری أنّه من اهله و دخل فیه یشبه عبده الشمس و القمر؛ زمانی که قائم قیام کند، کسانی که گمان می‌شود از خاندان او هستند، از صف آن حضرت جدا می‌شوند و کسانی که به خورشد و ماهپرست شبیه‌اند، به صف او می‌پیوندند». (همان، ص ۳۵۶، ح ۱۲۳۶)
ستم‌ستزی مهدی(عج)
یکی از آرزوهای دیرینه پاکان عالم، ناپدید شدن هرگونه ستمگری بوده و هست. با آنکه مبارزه با ظلم و ظالم همواره از وظایف رسولان الهی و امامان(ع) بوده است اما دوران ظهور امام مهدی(عج) دورهای متفاوت است. دوران او، دوران نابودی همه ستمگران به خواست خداوند است. به همین دلیل، خدای تعالی شرایط لازم را برای امام خودش مهیا می‌سازد و قدرت کافی را به وی ارزانی می‌کند. فرجام کار وی، یکپارچگی مردم در مسیر توحید و اسلام
” همان طور که در حکمت‌های غیبت گفته شد، یکی از حکمت‌های طولانی شدن غیبت امام(عج)، انتظار ایشان برای گردآوری یاران است. عجیب آنکه در احادیث، تعداد یاوران او را تنها ۳۱۳ نفر شمرده‌اند و گفته‌اند: «اگر تعداد یاران ایشان به مردان جنگ بدر می‌رسید، بی‌تردید ایشان ظهور می‌کردند». “
است.
در این باره به چند آیه از قرآن و تفسیر امام صادق(ع) درباره آنها اشاره می‌کنیم:
له من فی السماوات و الأرض طوعا و کرها؛ در اختیار اوست هر آنکه در آسمان‌ها و زمین‌اند خواسته یا ناخواسته.
امام صادق(ع) پس از تلاوت این آیه می‌فرماید: زمانی که قائم قیام کند، سرزمینی نیست مگر آنکه در آنجا بر یگانگی خداوند و رسالت محمد شهادت دهند. (همان، ص ۳۵۴، ح ۱۲۴۷)
سوره حج، آیه ۳۹: اذن للذین یقاتلون بأنهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر؛ خداوند به کسانی که در جنگ‌ها مورد ستم قرار گرفتند، اجازه انتقام داده و بر یاری ایشان تواناست.
امام صادق(ع) می‌فرماید که اهل سنت گمان می‌کنند این آیه درباره اخراج پیامبر(ص) از مکه است و حال آنکه این آیه درباره قائم ماست. (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۳۹، باب ۲۴، ح ۱۶)
سوره الرحمن، آیه ۴۱: یعرف المجرمون بسیماهم فیؤخذ بالنواصی و الأقدام؛ مجرمان از چهره‌شان شناخته می‌شوند، سپس بر اساس آنچه در پیشانی آنها مشهود است، عقاب می‌شوند.
تفسیر امام صادق(ع): چنانچه قائم ما به پا خیز، خداوند امکان شناسایی از روی چهره را به وی عطا می‌کند و ایشان با شمشیر هلاک می‌کند. (همان، ص ۳۲۰، باب ۲۷، ح ۲۷)
سوره توبه، آیه ۳۳: هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون؛ خداوند رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر همه ادیان چیره شود، گر چه مشرکان بدشان بیاید».
تفسیر امام صادق(ع): تاویل این آیه هنوز تحقق نیافته و ان شاءالله در زمان قائم ما محقق می‌شود. آنگاه که قائم ما به پا خیزد، کافر و مشرکی باقی نمی‌ماند. (همان، ج ۵۱، ص ۶۰، ح ۵۸)
تمنای ظهور
حماد که از نزدیکان امام صادق(ع) است، می‌گوید: «شب بیست و یکم ماه رمضان خدمت امام صادق(ع) رسیدم. فرمودند: غسل کرده‌ای؟ گفتم: آری. حضرت زیراندازی پهن کردند و به امر ایشان من هم در کنارشان قرار گرفتم. تا سحرگاه نماز خواندند. زمانی هم دعا فرمودند و من آمین گفتم. هنگام طلوع فجر، به اذان و اقامه ایستاده و دو رکعت نماز صبح را خواندند در حالی که من و غلامان امام به وی اقتدا کرده بودیم. پس از نماز دوباره به مناجات و تسبیح پرداختند و سرانجام سر به سجده گزاردند. صدای امام به گوش من می‌رسید تا اینکه به این قسمت رسیدند:
پروردگارا! تو را به حق هر آنچه از عظمت تو خواندم و آنچه از عظمتت که اگر می‌دانستم، تو را به آنها نیز می‌خواندم، درخواست دارم تا بر محمد و آلش درود فرستی و اجازه فرج آن مردی را دهی که فرج او، فرج همه اولیا و برگزیدگان توست و به وسیله او همه ستمگران را نابود خواهی کرد. یا رب العالمین! در این امر تعجیل فرما». (مکیال المکارم، ج ۲، صص ۴۶ ـ ۴۴)
در روایت دیگری امام صادق(ع) به عبدالله بن سنان فرمود: «به زودی در شبهه‌ای گرفتار می‌شوید و نشانه نمایان و امام راهنمایی نخواهید داشت. از این شبهه رهایی نیابد، مگر کسی که دعای غریق را بخواند. سنان می‌پرسد: دعای غریق چگونه است؟
امام این چنین می‌خواند: یا الله یا رحمان یا رحیم یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک». (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵، ح ۱۳)
مرجع : آینده روشن
