عصر غیبت ووظایف منتظران
از جمله مسائلی که همواره شیعیان و پیروان اهل بیت علیهمالسلام در دوران غیبت کبری خواهان فهم آن هستند، شناخت وظایفی است که در این دوران به عهده آنان گذاشته شده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد وظایف منتظران را هر چند به صورت مختصر بیان کنیم.
۱ ـ معرفت نسبت به حضرت ولی عصر علیهالسلام
از حضرت امام صادق علیهالسلام نقل شده است که: روزی امام حسین علیهالسلام بر اصحاب خود وارد شدند، بعد از حمد خدا و درود بر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمودند:
«یا اَیُّهَا النّاسُ اِنَّ اللّهَ ما خَلَقَ الْعِبادَ اِلاّ لِیَعْرِفُوهُ فَاِذا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَاِذا عَبَدُوهُ اِسْتَغْنَوْا بِعِبادَتِهِ عَنْ عِبادَهِ مَنْ سِواهُ، فَقالَ لَهُ رَجُلٌ: بِاَبی اَنْتَ وَاُمّی یَابْنَ رَسُولِ اللّهِ ما مَعْرِفَهُ اللّهِ؟
قالَ: مَعْرِفَهُ اَهْلِ کُلِّ زَمانٍ اِمامَهُمُ الَّذی یَجِبُ عَلَیْهِمْ طاعَتُهُ۱؛
ای مردم! خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند، زمانی که او را شناختند، او را پرستش کنند و هنگامی که او را پرستش کردند، با عبادت و پرستش او از بندگی غیر او بینیاز گردند. مردی عرض کرد: ای پسر پیامبر! پدر و مادرم فدای شما باد، معرفت خداوند چیست؟ فرمود: شناخت اهل هر زمانی نسبت به امامشان، امامی که طاعت او بر آنان واجب است.»
همچنین پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «مَنْ ماتَ وَلَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیْتَهَ الْجاهِلیَّهِ۲؛
هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.»
توجه به مضامین دعاهایی که خواندن آنها در عصر غیبت توصیه شده است نیز ما را به اهمیت مسأله شناخت حضرت ولی عصر علیهالسلام راهنمایی میکند. در یکی از دعاهای معروف و معتبری که شیخ صدوق آن را در کتاب کمال الدین نقل کرده است، میخوانیم:
«اَللّهُمَّ عَرِّفْنی نَفْسَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبیَّکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنی نَبیَّکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی نَبیَّکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجتَّکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنی حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینی۳؛
بارالها! خودت را به من بشناسان که اگر خود را به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهم شناخت. بارالها! پیغمبرت رابه من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت. بارالها! حجت خود را به من بشناسان که اگر حجت خود را به من نشناسانی از دینم گمراه میگردم.»
۲ ـ تمسک به ریسمان ولایت اهل بیت علیهمالسلام
ولایت اهل بیت علیهمالسلام دو گونه است: ا. ولایت تکوینی ۲٫ ولایت تشریعی.
ولایت تکوینی بدین معناست که حضرات معصومین علیهمالسلام به اذن و اراده الهی، میتوانند در مقام تکوین و عینیات خارجی، دخل و تصرف کنند، مانند معجزات انبیاء علیهمالسلام و کرامات اولیاء علیهمالسلام ، و ولایت تشریعی، به معنای ولایت و سرپرستی جامعه و مؤمنین است. امامان معصوم علیهمالسلام ، هر کدام در زمان خود، ولی و سرپرست جامعه بوده و مردم را هدایت تشریعی میکنند.
از جمله وظایف مهم منتظران در زمان غیبت، چنگ زدن به ریسمان ولایت اهل بیت علیهمالسلام است. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«طُوبی لِشیعَتِنا اَلْمُتَمَسِّکینَ بِحَبْلِنا فی غَیْبَهِ قائِمِنا۴؛
خوشا به حال شیعیان ما! آنان که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان (ولایت) ما تمسک میجویند.»
همچنین امام سجاد علیهالسلام فرمودند:
«مَنْ ثَبَّتَ عَلی مُوالاتِنا «وِلایَتِنا» فِی غَیْبَهِ قائِمِنا اَعْطاهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اَجْرَاَلْف شَهیدٍ مِنْ شُهَداءِ بَدْرٍ وَ اُحُدٍ۵؛
هر کس در غیبت قائم ما بر دوستی (و عقیده به امامت ما) ثابت قدم باشد، خدای متعال اجر هزارشهید از شهدای بدر و احد به او عطا میکند.»
و نیز امام صادق علیهالسلام فرمود:
«یَأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ یَغیبُ عَنْهُمْ اِمامُهُمْ؛
زمانی بر مردم فرا رسد که پیشوایشان از آنان غایب گردد.»
زراره پرسید: در آن زمان مردم چه کنند؟ امام علیهالسلام فرمود:
«یَتَمَسَّکُونَ بِالاَْمْرِ الَّذی هُمْ عَلَیْهِ حَتّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ۶؛
به همان امر (ولایتی) که برآنند چنگ زنند، تا برایشان آشکار شود.»
۳ ـ انتظار فرج
یکی از وظایف مهم مردم در عصر غیبت، انتظار فرج است. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله فرمود: «اَفْضَلُ اَعْمالِ اُمَّتی اِنْتِظارُ الْفَرَجِ۷؛
با فضیلتترین اعمال امت من، انتظار فرج است.»
امام صادق علیهالسلام فرمود: «اَقْرَبُ ما یَکُونُ الْعِبادُ مِنَ اللّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ اَرْضی ما یَکُونُ عَنْهُمْ اِذَا افْتَقَدُوا حُجَّهَ اللّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ لَمْ یَظْهَرْ لَهُمْ وَ لَمْ یَعْلَمُوا مَکانَهُ وَ هُمْ فی ذلِکَ یَعْلَمُونَ اَنَّهُ لَمْ تَبْطُلْ حُجَّهُ اللّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ لا میثاقُهُ، فَعِنْدَها فَتَوَقَّعُوا الْفَرَجَ صَباحا وَ مساءً۸؛
زمانی بندگان به خدای بزرگ نزدیک ترند و خدا از ایشان راضیتر است که حجت خدای متعال از میان آنان ناپدید گردد و ظاهر نشود و آنان جایش را (هم) ندانند. با این همه بدانند که حجت و میثاق خدا باطل نشده است. در آن زمان، هر صبح و شام چشم انتظار فرج باشید.»
آنچه در روایات مربوط به انتظار فرج حضرت ولی عصر علیهالسلام بسیار به آن پرداخته شده، مسأله صبر در این انتظار و پاداش صابران در این دوران است. در ذیل به چند نمونه از این روایات اشاره میشود.
الف: امام صادق علیهالسلام به نقل از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «سَیَأتی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ، اَلرَّجُلُ الْواحِدُ مِنْهُمْ لَهُ اَجْرُ خَمْسینَ مِنْکُمْ، قالُوا: یا رَسُولَ اللّهِ! نَحْنُ کُنّامَعَکَ بِبَدْرٍ وَ اُحُدٍ وَ حُنَینٍ وَ نَزَلَ فینا القُرآنُ؟ فَقالَ: اِنَّکُمْ لَوْ تَحْمِلُوا لِما حُمِّلُوا لَمْ تَصبِروُا صَبْرَهُمْ۹؛
پس از شما کسانی بیایند که یک نفر از ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد. (اصحاب) گفتند: ای رسول خدا صلیاللهعلیهوآله ! ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و درباره ما آیه نازل شده است؟ پیامبر صلیاللهعلیهوآله فرمود: اگر آنچه (از حوادث ایام) به ایشان میرسد، به شما رسد، صبر آنان را ندارید.»
ب: پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «اِنْتِظارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ عِبادَهٌ۱۰؛» انتظار فرج با صبر، عبادت است.»
ج: امام رضا علیهالسلام فرمود: «ما اَحْسَنَ الصَّبْرُ وَ انْتِظارُ فَرَجٍ۱۱؛ چه نیکوست شکیبائی و انتظار فرج.»
د: امام حسین علیهالسلام فرمود: «لَهُ غَیْبَهٌ یَرْتَدُّ فیها اَقْوامٌ وَ یَثْبُتُ فِیها عَلَی الدّینِ آخَروُنَ، فَیُؤْذَوْنَ وَ یَقالُ لَهُمْ: «مَتی هذا الْوَعْدُ اِنْ کُنْتُمْ صادقینَ» اَما اِنَّ الصّابِرَ فی غَیْبَتِهِ عَلیَ الْاَذی وَ التَّکْذیبِ بِمَنْزِلَهِ الْمُجاهِدِ بِالسَّیْفِ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولِ اللّه۱۲؛
برای او (مهدی) غیبتی است که اقوامی در آن از دین خارج شوند و گروهی بر دین ثابت قدم بمانند و آزار و اذیت میکشند و به آنها گفته میشود: این وعده (ظهور) چه وقت عملی میشود، اگر راست میگویید؟ بیتردید صبر کننده در زمان غیبت در برابر آزار و تکذیب (مخالفان)، به منزله جهاد کننده با شمشیر در رکاب رسول خدا صلیاللهعلیهوآله است.»
۴ ـ تهذیب نفس و اصلاح فردی
یکی از وظایف مهم منتظران دولت حق، پارسائی و آراستگی به اخلاق خوب و پسندیده است. امام صادق علیهالسلام فرمود: «مَنْ سَرَّهُ اَنْ یَکُونَ مِنْ اَصْحابِ الْقائِمِ، فَلْیَنْتَظِرْ وَلْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحاسِنِ الاَْخْلاقِ، وَ هُوَ مُنتَظِرٌ۱۳؛
هر کس شادمان میگردد از اینکه از یاران حضرت مهدی علیهالسلام باشد، باید منتظر باشد و به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار نماید و او منتظر (واقعی( است.»
همچنین امام صادق علیهالسلام فرمود: «اِنَّ لِصاحِبِ هذاَ الاَْمْرِ غَیْبَهً فَلْیَتَّقِ اللّهَ عَبْدُهُ وَلْیَتَمَسَّکْ بِدینِهِ۱۴؛
به یقین برای صاحب این امر غیبتی است، پس بنده خدا باید تقوای الهی پیشه کند و به دینش چنگ زند.»
۵ ـ اصلاح اجتماعی
یکی از وظایف مهم مردم در دوران غیبت کبری، داشتن روحیه اصلاح گری در سطح جامعه است. هر فردی باید در برابر آحاد جامعه اسلامی احساس مسؤولیت کرده، در راه اصلاح و ساختن افراد تلاش نماید، تا جامعه و افراد آن آماده پذیرش حکومت جهانی حضرت مهدی شوند.
اصلاح جامعه از راه امر به معروف و نهی از منکر تحقق مییابد و قانون امر به معروف و نهی از منکر در متن دین اسلام بسیار مورد تأکید قرار گرفته است.
امام باقر علیهالسلام در بیان وظایف شیعیان در دوران غیبت فرمودند: «لِیُعِنْ قَویُّکُمْ ضَعیفَکُمْ وَ لْیَعْطِفْ غَنیُّکُمْ عَلی فَقیرِکُمْ وَلْیَنْصَحِ الرَّجُلُ اَخاهُ النَّصیحَهَ لِنَفْسِهِ۱۵؛
توانمندان شما باید به ضعیفانتان کمک کنند و اغنیاء شما باید به فقرایتان مهربانی کنند، هر کس باید برادر (دینی)اش را نصیحت کند، نصیحتی که به نفع برادرش باشد.»
خداوند متعال میفرماید: «کُنْتُمْ خَیْرَ اُمَّهٍ اُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ…)۱۶؛
«شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شدهاند؛ (چه اینکه) امر به معروف و نهی از منکر میکنید و…»
و امام صادق علیهالسلام فرمود: «اِنَّ الاَْمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ سَبیلُ الاَْنْبیاءِ وَ مِنْهاجُ الصُّلَحاءِ، فَریضَهٌ عَظیمَهٌ بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الاَْرْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الاَْعْداءِ وَ یَسْتَقیمُ الاَْمْرُ۱۷؛
بیتردید امر به معروف و نهی از منکر راه انبیاء علیهمالسلام و طریقه صالحان است. (امر به معروف و نهی از منکر( وظیفهای سترگ (و خطیر) است که به وسیله آن سایر واجبات انجام میپذیرد و راهها امنیت مییابد و در آمدها حلال (و مشروع) میگردد، مظالم باز گردانده میشود، زمین آباد میشود و از دشمنان انتقام گرفته میشود و امور سامان مییابد.»
آری اگر همه مسلمانان خود را موظف به اجرای امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اسلامی بدانند، قدمهای اولیه برای نیل به جامعه ایده آل و مطلوب مهدوی برداشته میشود.
۶ ـ آمادگی نظامی برای ظهور امام زمان علیهالسلام
به تصریح روایات، آماده کردن سلاح و کسب مهارت نظامی که مناسب با هر عصری باشد، برای شرکت در سپاه حضرت مهدی علیهالسلام از وظایف منتظران است.
امام صادق علیهالسلام فرمود: «لِیُعِدَّنَّ اَحَدُکُمْ لِخُروُجِ الْقائِمِ علیهالسلام وَ لَوسَهْما، فَاِنَّ اللّهَ تَعالی اِذا عَلِمَ ذلِکَ مِنْ نِیَّتِهِ رَجَوْتُ لاَِنْ یُنْسِئَ فِی عُمْرِهِ حَتّی یُدْرِکَهُ (فَیکَُونَ مِنْ اَعْوانِهِ وَ اَنْصارِهِ)۱۸؛
هر یک از شما باید برای خروج حضرت قائم علیهالسلام هر چند به اندازه یک تیر، مهیا کند. هر گاه خدای تعالی چنین نیتی از او ببیند، امیدوارم عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند (و در زمره یاران و همراهانش قرار گیرد.)
همچنین امام کاظم علیهالسلام فرمود: «مَنِ ارْتَبَطَ دابَّهً مُتَوَقِّعا بِهِ اَمْرَنا وَ یَغیظَ بِهِ عَدُوَّنا وَ هُوَ مَنْسُوبٌ اِلَینا اَدَرَّ اللّهُ رِزْقَهُ، وَ شَرَحَ صَدْرَهُ وَ بَلَغَهُ اَمَلَهُ وَ کانَ عَوْنا عَلی حَوائِجِهِ۱۹؛
هر کس مرکبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد در حالی که خودش به ما منسوب باشد، خداوند روزیش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش او را یاری کند.»
۷ ـ یاد حضرت ولی عصر علیهالسلام
از جمله وظایف مهم شیعیان و علاقمندان آن حضرت، فراموش نکردن او، و همیشه به یاد و ذکر او بودن است.
امام علی علیهالسلام فرمود: «مَنْ اَحَبَّ شَیْئا لَهِجَ بِذِکْرِهِ۲۰؛
هر کس چیزی را دوست بدارد، همواره نام آن را بر زبان دارد.»
و امام کاظم علیهالسلام درباره غیبت امام زمان علیهالسلام فرمود: «یَغیبُ عَنْ اَبْصارِ النّاسِ شَخْصُهُ وَلا یَغیِبُ عَنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ ذِکْرُهُ۲۱؛
خودش از دیدگان مردم پنهان میشود ولی یاد او از دلهای مؤمنان مخفی نمیشود.»
دعای ندبه زمزمهای است عاشقانه که در آن هر صبح جمعه با معشوق خود ارتباط برقرار میکنیم و به یاد او سرشک از دیدگانمان جاری میگردد.چه زیباست نغمههای عاشقان مهدی آنجا که میگویند: «عَزیزٌ عَلَیَّ اَنْ اَرَی الْخَلْقَ وَ لا تُری وَ لا اَسْمَعَ لَکَ حَسیسا وَ لا نَجوی؛ بسیار بر من سخت است که خلق را ببینم و تو را نبینم و از تو صدایی نشنوم.»
«هَلْ مِنْ مُعینٍ فَأُطیلَ مَعَهُ الْعَویلَ وَ الْبُکاءَ؟ هَلْ مِنْ جَزُوعٍ فَأُساعِدَ جَزَعَهُ اِذا خَلا؟ هَلْ قُذِیَتْ عَیْنٌ فَساعَدَتْها عَیْنی عَلَی الْقَذی؟ هَلْ اِلَیْکَ یَا ابْنَ اَحْمَدَ سَبیلٌ فَتُلْقی؟ هَلْ یَتَّصِلُ یَوْمُنا مِنْکَ بِعِدَهٍ فَنَحْظی؟
آیا کسی هست که مرا یاری کند تا به همراهی او ناله و گریه را طولانی کنم؟ آیا ناله کننده و بیتابی هست که من با زاری او را در هنگام تنهائیش یاری و همراهی کنم؟ آیا در چشمی خار رفته است که چشم من (در ناراحتی و اشک) با او هم دردی نماید؟ ای زاده احمد! آیا راهی به سوی تو هست که به ملاقات تو منتهی گردد؟ آیا روز (جدایی) ما به فردای (وصال( میرسد که از آن حظّ بریم؟»
امام زمان علیهالسلام نیز از یاد شیعیان خود غافل نیست و اگر ارتباط ما با امام زمان علیهالسلام برقرار شود و در همه امور زندگی به یاد و ذکر آن حضرت باشیم، یقینا مورد عنایت و لطف ایشان قرار میگیریم، چنانکه در نامه امام زمان علیهالسلام به شیخ مفید قدسسره به این موضوع اشاره شده است. آن حضرت میفرماید:
«اِنّا غَیْرُ مُهْمِلینَ لِمُراعاتِکُمْ وَ لا ناسینَ لِذِکْرِکُمْ۲۲؛
ما از رسیدگی به حال شما کوتاهی نمیکنیم و یاد شما را از خاطر نمیبریم.»
و آن طبیب دل بیطاقت بیمار کجاست یارب آن مونس جان محرم اسرار کجاست
آن رهاننده این جمع گرفتار کجاست۲۳ یک جهانند گرفتار فراقش یا رب
۸ ـ محبت به حضرت مهدی علیهالسلام
انسان وقتی به کسی علاقه داشته باشد، یاد و خاطره محبوب همیشه در فکر و ذهنش حضور دارد و این موجب میشود که زندگیش رنگ و بوی معشوق بگیرد. اگر محبوب انسان موجودی متعالی و ملکوتی باشد، این الگو پذیری زمینه رشد و تعالی او را فراهم میسازد و اگر محبوب و معشوق او موجودی پست و فرومایه باشد، این الگو پذیری موجب سقوط و هلاکت وی خواهد شد. به خاطر اهمیت محبت به اهل بیت علیهمالسلام خداوند در قرآن کریم، مزد رسالت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله را مودت و دوستی خاندان او قرار داده است و میفرماید: «قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْرا اِلاَّ الْمَوَدَّهَ فیِ الْقُرْبی»۲۴؛
«بگو من از شما در برابر رسالتم مزدی طلب نمیکنم، به جز دوستی و مودت نسبت به اهل بیتم.»
همچنین پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمود: «لا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتّی اَکوُنَ اَحَبَّ اِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ اَهْلی اَحَبَّ اِلَیْهِ مِنْ اَهْلِهِ وَ عِتْرَتی اَحَبَّ اِلَیْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ ذاتی اَحَبَّ اِلَیْهِ مِنْ ذاتِهِ۲۵؛
هیچ بندهای ایمان (واقعی( نمیآورد مگر اینکه در نزد او من از خودش محبوبتر و اهل بیت من و خاندان من از اهل بیت و خاندان او محبوبتر باشند و ذات من از ذات خودش محبوبتر باشد.»
امام حسن عسکری علیهالسلام خطاب به حضرت مهدی علیهالسلام فرمودند:
«وَاعْلَمْ اَنَّ قُلُوبَ اَهْل الطّاعَهِ وَ الاِْخْلاصِ نُزِّعَ اِلَیْکَ مِثْلُ الطَّیْرِ اِلی اَوْ کارِها۲۶؛
بدان که دلهای اهل بندگی و اخلاص به سوی تو پر میکشند؛ همچنان که پرنده به سوی آشیانهاش پر میکشد.»
البته این طور نیست که محبت یک طرفه باشد، بلکه امامان معصوم علیهمالسلام نیز نسبت به شیعیان واقعی ابراز علاقه و محبت کرده و میکنند، و در غم و شادی آنان شریکند.
امام رضا علیهالسلام فرمود: «اَلاِْمامُ اَلاَْمینُ الرَّفیقُ، وَ الاَْخُ الشَّفیقُ، وَ کَالاُْمِّ البَرَّهِ بِالْوَلَدِ الصَّغیرِ۲۷؛
امام، امین و دوست است، و برادر دلسوز است، و مانند مادری است که نسبت به فرزند خردسال خود مهربان است.»
همچنین امام علی علیهالسلام فرمود: «اِنّا لَنَفْرَحُ لِفَرَحِکُمْ وَ نَحْزَنُ لِحُزْنِکُمْ۲۸؛
ما در شادمانی شما شاد و برای اندوه شما اندوهگین میشویم.»
امام رضا علیهالسلام فرمود: «ما مِنْ اَحَدٍ مِنْ شیعَتِنا… لا یَغْتَمُّ اِلاّاِغْتَمَمْنا لِغَمِّهِ، وَ لا یَفْرَحُ اِلاّفَرَحْنا لِفَرَحِهِ، وَ لا یَغیبُ عَنّا اَحَدٌ مِنْ شیعَتِنا اَیْنَ (ما) کانَ فِی شَرْقِ الاَْرْضِ وَغَرْبِها۲۹؛
هیچ کس از شیعیان ما… غم دیده نمیشود مگر آن که ما نیز در غم او غمگین میشویم و شاد نمیشود مگر اینکه از شادی او شاد میشویم، و هیچ یک از شیعیان ما در مشرق و مغرب زمین از نظر ما دور نیستند.»
امام مهدی علیهالسلام فرمود: «اِنَّهُ اُنْهِیَ اِلَیَّ اِرْتیابُ جَماعَهٍ مِنْکُمْ فِی الدّینِ وَما دَخَلَهُمْ مِنَ الشَّکِ وَالْحَیْرَهِ فِی وُلاهِ اَمْرِهِمْ، فَغَمُّنا ذلِکَ لَکُمْ لا لَنا، وَساءَنا فیکُمْ لا فینا۳۰؛
توانمندان شما باید به ضعیفانتان کمک کنند و اغنیاء شما باید به فقرایتان مهربانی کنند، هر کس باید برادر (دینی) اش را نصیحت کند، نصیحتی که به نفع برادرش باشد.
از تردید گروهی از شما (شیعیان) در دین، و شک و سرگردانی در مسأله والیان امرشان آگاه شدم، پس این غم ما به خاطر شما است نه به خاطر خود ما، و برای شما متأثر شدیم نه برای خودمان.»
در این روایت و امثال آنها حضرت مهدی علیهالسلام نسبت به شیعیان ابراز محبت و علاقه نموده و اعلام کرده است که از گمراه شدن آنها شدیدا ناراحت و متأثر میشود.
۹ ـ اندوهگین بودن در فراق حضرت
یکی از نشانههای دوستی، محزون بودن در فراق و دوری از دوست و محبوب است. بدیهی است که علاقمندان به امام زمان علیهالسلام در دوران غیبت در فراق او اندوهگین هستند و این حزن و اندوه را به گونههای مختلفی بروز میدهند.
امامان معصوم نیز به خاطر غیبت امام زمان علیهالسلام میگریستند. به عنوان نمونه، سُدیر صیرفی میگوید: به خدمت مولایمان امام صادق علیهالسلام رفتیم و امام را در حال گریه و ناله دیدیم. او آنگاه حالت امام را اینگونه تشریح میکند: «هُوَ یَبْکی بُکاءَ الْوالِدِ الثَّکْلی ذاتَ الْکَبِدِ الحَرسی قَدْ نالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَیْهِ وَشاعَ التَّغْییرُ فِی عارِضَیْهِ وَاَمْلاَءَ الدُّمُوعُ مَحْجَرَیهِ وَهُوَ یَقُولُ سَیِّدی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رِقادی وَضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهادی وَابْتَزَّتْ مِنّی راحَهَ فُؤادی، سَیّدی غَیْبَتُکَ اَوْصَلَتْ مُصابی بِفَجائِعِ الاَْبَدِ۳۱؛
او همچون مادر فرزند از دست داده، میگریست، اندوه از گونههای مبارکش پیدا بود و رنگ چهرهاش تغییر کرده بود. اشکهای او لباسش را خیس کرده بود و در این حالت میگفت: مولای من! غیبت تو، خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است. مولای من! غیبت تو، بلا و مصیبت مرا به فاجعههای ابدی پیوند داده است.»
شاعر عرب حزن و اندوه قلبی خود را در غم دوری از حضرت مهدی علیهالسلام چنین بیان کرده است:
وَدَمْعُ عَیْنی مِنَ الاْماقِ مُنْدَفِقٌ قَلْبی اِلَیْکَ مِنَ الاَْشْواقِ مُحْتَرِقٌ
فَهَلْ رَأَیْتَ غَریقا وَهُوَ مُحْتَرِقٌ۳۲؟ اَلشَّوْقُ یُحْرِقُنی وَالدَّمْعُ یُغْرِقُنی
و شاعری پارسی گوی، ابیات فوق را چنین به فارسی در آورده است:
از فراقت دیده بارد همچو رود دل زشوق دیدنت سوزد چو عود
کس غریق شعله ور کی دیده بود غرقه در سیلاب اشک و دل کباب
۱۰ ـ شناخت عظمت و مقام حضرت مهدی علیهالسلام و نگه داشتن حرمت او
از جمله وظایف مهم شیعیان، شناخت جایگاه رفیع حضرت مهدی علیهالسلام و رعایت احترام آن حضرت است. امامان معصوم علیهمالسلام بعد از مقام ربوبی و نبوی صلیاللهعلیهوآله ، مقام و رتبه سوم را در عالمِ وجود دارند، و انسانهای عادی با آنان مقایسه نمیشوند.
امام علی علیهالسلام فرمود:
«لا یُقاسُ بِآلِ مُحَمَّدٍ اَحَدٌ مِنْ هذِهِ الاُْمَّهِ وَلا یُسَوّی بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَیْهِ اَبَدا. هُمْ اَساسُ الدّینِ وَعِمادُ الْیَقینِ۳۳؛
نباید احدی از این امت را با آل محمد صلیاللهعلیهوآله مقایسه نمود و نباید کسی را که نعمت آل محمد صلیاللهعلیهوآله همواره بر او جریان داشته، با آنان برابر دانست، آنان اساس دین و ستون یقین هستند.»
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در توصیف جایگاه حضرت مهدی علیهالسلام در بهشت فرمود:
«أَلْمَهْدِیُّ طاوُوسُ اَهْلِ الْجَنَّهِ، عَلَیْهِ جَلابیبُ النُّورِ۳۴؛
مهدی علیهالسلام طاووس اهل بهشت است که هالهای از نور او را احاطه کرده است.»
و نیز فرمود:
«نَحْنُ سَبْعَهٌ مِنْ وُلْدِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ سادَهُ الْجَنَّهِ، اَنَا وَحَمْزَهُ وَعَلِیٌّ وَجَعْفَرُ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ وَالْمَهْدیُّ۳۵؛
ما هفت نفر از اولاد عبد المطلب هستیم که سروران اهل بهشتیم: من و حمزه و علی و جعفر و حسن و حسین و مهدی علیهمالسلام .»
امام علی علیهالسلام فرمود:
«هُوَ فِی الذِّرْوَهِ مِنْ قُرَیْشٍ وَالشَّرَفِ مِنْ هاشِمٍ وَالْبَقِیَّهُ مِنْ اِبْراهیمَ۳۶؛
او (حضرت مهدی علیهالسلام ) والاترین قریش و گرامیترین بنی هاشم و تنها بازمانده ابراهیم خلیل است.»
و امام رضا علیهالسلام فرمود:
«یَکُونُ اَعْلَمَ النّاسِ وَاَحْکَمَ النّاسِ وَاَتَّقَی النّاسِ وَاَحْلَمَ النّاسِ وَاَسْخَی النّاسِ وَاَعْبَدَ النّاسِ۳۷؛
او (حضرت مهدی علیهالسلام ) داناترین مردم، حکیمترین مردم، پرهیزگارترین مردم، بردبارترین مردم و بخشندهترین مردم و عابدترین مردم است.»
سلطنت را بگذارند و تو را بنده شوند جای آنست که شاهان زتو شرمنده شوند
سر فرازان جهان جمله سرافکنده شوند گر به خاک قدمت سجده میسّر گردد
«هلالی»
* * *
جان چه باشد؟ که تو صد چندانی ای که از لطف سراسر جانی
عیسیی، آب حیاتی، جانی به دمی زنده کنی صد مرده
لاله زاری، چمنی، بستانی به تماشای تو آید همه کس
قبلهای، آینهای، جانانی روی در روی تو آرند همه
صحّتی، عافیتی، درمانی آرزوی دل بیمار منی
کهربایی، گهری، مرجانی همه خوبان به تو آراستهاند
«فخر الدین عراقی»
۱۱ ـ دعا برای فرج امام زمان علیهالسلام
در روایات معصومین علیهمالسلام دعا برای فرج امام زمان علیهالسلام به عنوان یکی از عوامل نجات انسانها در دوران هلاکت بخش غیبت کبری مطرح شده است.
امام حسن عسکری علیهالسلام فرمود:
«وَاللّهِ لَیَغیبَنَّ غَیْبَهً لا یَنْجُوا فیها مِنَ الْهَلَکَهِ اِلاّ مَنْ ثَبَّتَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْقَولِ بِإِمامَتِهِ وَوَفَّقَهُ فیها لِلدُّعاءِ بِتَعْجیلِ فَرَجِهِ۳۸؛ به خدا سوگند که او غیبتی (سخت (میکند. در آن غیبت، از هلاکت نجات نمییابد مگر کسی که خدای عزوجل او را بر قول به امامت آن حضرت ثابت بدارد و او را در عصر غیبت بر دعای به تعجیل فرج او موفق بدارد.»
از سوی دیگر امام زمان علیهالسلام در موارد زیادی شیعیان را به دعای برای فرج خویش توصیه کرده است. به عنوان مثال، آن حضرت در پایان توقیع به جناب اسحاق بن یعقوب میفرماید:
«وَاَکْثِرُوا الدُّعاءَ بَتَعْجیلِ الْفَرَجِ فَاِنَّ ذلِکَ فَرَجُکُمْ۳۹؛ برای تعجیل در فرج، زیاد دعا کنید که همانا آن فرج شماست.»
درباره زمان و نحوه دعا برای فرج امام زمان علیهالسلام توصیههای زیادی از سوی اولیای دین بیان شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:
الف) در منهاج العارفین آمده است: «مستحب است انسان پس از نماز صبح صد مرتبه بگوید: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ.۴۰»
ب) مرحوم شیخ بهائی نقل میکند: «پس از نماز صبح و در حالی که با دست راست محاسن خود را گرفته و کف دست چپ را به سوی آسمان میگیری، هفت مرتبه میگویی: یا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ.۴۱»
ج) علامه مجلسی در کتاب «المقباس» نقل کرده است که: «در تعقیب نماز صبح قبل از آنکه با کسی صحبت کند صد بار بگوید: یا رَبِّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَعَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ وَاَعْتِقْ رَقَبَتی مِنَ النّارِ.۴۲»
د) کتاب «جمال الصالحین» از امام صادق علیهالسلام نقل کرده است که حضرت فرمودند: «از حقوق ما بر شیعیان این است که پس از هر نماز واجب دست خود را به چانه گرفته و سه بار بگویند: کسی که چهل بامداد خدای را با دعای عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود. و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبر بیرون میآورد
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ عَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ یا رَبَّ مُحَمَّدٍ اِحْفَظْ غَیْبَهَ مُحَمَّدٍ، یارَبَّ مُحَمَّدٍ اِنْتَقِمْ لاِِبْنَهِ مُحَمَّدٍ صلیاللهعلیهوآله .۴۳»
ه••) مرحوم شیخ طوسی در کتاب «مختصر المصباح» در جایی که وظیفههای شب جمعه را ذکر میکند، صد بار این دعا را سفارش میکند:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ، وَاَهْلِکْ عَدُوَّهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ مِنَ الاَْوَّلینَ وَالاْخِرینَ.۴۴»
۱۲ ـ دعا و زمزمه عاشقانه
دعا بهترین وسیله ارتباطِ انسان با خدای خویش، ناشی از شناخت انسان از عجز خویش و اظهار کُرنش در برابر آفریدگار است.
انسان مؤمن امید خود را از غیر خدا قطع کرده و دست نیاز به سوی خدای بینیاز دراز میکند و رفع مشکلات خویش را تنها از او میخواهد. در رابطه با موضوع امامزمان علیهالسلام دعاها و زیارتهای مخصوصی وارده شده است که به برخی از آنها اشاره میشود:
الف) دعای ندبه
مرحوم علامه مجلسی در «بحار الانوار» دعای شریف ندبه را از سید بن طاووس از بعضی از اصحاب نقل میکند و میگوید: محمد بن علی بن ابو قرّه میگوید: دعای ندبه از کتاب محمد بن حسین بن سفیان بزوفری برای من نقل شد، و گفته شده که آن دعا برای صاحب الزمان علیهالسلام است و مستحب است در اعیاد چهارگانه (جمعه، عید فطر، قربان، غدیر) خوانده شود۴۵٫
ب) دعای عهد
امام صادق علیهالسلام فرمود: کسی که چهل بامداد خدای را با دعای عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود. و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند او را از قبر بیرون میآورد۴۶٫
پی نوشتها :
۳۲ ـ مکیال المکارم، ج۲، ص۲۵۰٫
۲۳ ـ یار غائب از نظر، محمد حجتی، ص۳۵٫
۱۰ ـ الدعوات، قطب الدین راوندی، مدرسه الامام المهدی، ص۴۱٫
۱۷ ـ الکافی، ج۵، ص۵۶؛ التهذیب طوسی، ج۶، ص۱۸۰ و تحف العقول، ص۲۲۷٫
۱۲ ـ کمال الدین، ج۱، ص۴۳۷٫
۱۹ ـ الکافی، ج۶، ص۵۳۵، ح۱٫
۱۳ ـ غیبت نعمانی، ص۲۰۰، ح۱۶٫
۱۶ ـ آل عمران/۱۱۰٫
۱۵ ـ بشاره المصطفی لشیعه المرتضی، عماد الدین طبری الآملی الکنجی، چاپ نجف اشرف، ص۱۱۳٫
۱ ـ بحارالانوار، ج ۵، ص ۳۱۲ و کنز الفوائد، کراجکی، ص۱۵۱٫
۱۸ ـ غیبت نعمانی، باب ماجاء فی ذکر الشیعه، ص۱۷۳؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۶۶٫
۱۴ ـ کافی، ج۲، باب فی الغیبه، ص۱۳۲٫
۱۱ ـ بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۲۹٫
۲۰ ـ غرر و درر، ج۱، ص۲۳۱٫
۲۲ ـ احتجاج، ج۲، ص۵۹۸٫
۲۴ ـ شوری/۲۳٫
۲۸ ـ مکیال المکارم، ج۱، ص۹۴٫
۲۶ ـ کمال الدین، ج۲، ص۳۴۸، ح۱۹٫
۲۵ ـ بحارالانوار، ج۲۷، ص۷۵؛ امالی، ص۸۶، ح۳۰٫
۲۷ ـ تحف العقول، ص۳۲۴٫
۲ ـ بحار الانوار، ج۸، ص۳۶۸ و ج۳۲، ص۳۲۱ و ینابیع الموده، القندوزی، ج۳، ص۳۷۲٫
۲۱ ـ کمال الدین، ج۲، ص۲۲۱، ح۶٫
۲۹ ـ همان، ج۱، ص۴۵۴٫
۳۳ ـ نهج البلاغه فیض، خطبه دوم.
۳۱ ـ کمال الدین، ج۲، باب ۳۴، ص۲۱٫
۳۴ ـ منتخب الاثر، ص۱۴۷؛ ینابیع الموده، ج۳، ص۱۶۴ و نور الابصار، ص۱۷۰٫
۳۵ ـ غیبت شیخ طوسی، ص۱۱۳؛ بحار الانوار، ج۵۱، ص۶۵؛ ینابیع الموده، ج۱، ص۹۱٫
۳۸ ـ کمال الدین، ج۲، ص۲۶۰٫
۳۶ ـ الزام الناصب، ص۱۱٫
۳۷ ـ همان، ص۹٫
۳ ـ کمال الدین، ج۲، ص۵۱۲٫
۳۰ ـ بحار الانوار، ج۵۳، ص۱۷۸٫
۳۹ ـ همان، ص۳۶۱٫
۴۵ ـ صَحیفه مَهدیّه، ص۲۱۷، به نقل از بحار الانوار.
۴۱ ـ مفتاح الفلاح، ص۲۰۶؛ مصباح المتهجد، ص۵۳٫
۴۴ ـ همان، ص۳۱٫
۴۰ ـ منهاج العارفین، ص۱۰۸٫
۴۶ ـ بحار الانوار، ج۹۴، ص۴۱٫
۴۳ ـ همان، ص۷٫
۴ ـ همان، ج۲، باب ۳۴، ح۵٫
۴۲ ـ مکیال المکارم، ج۲، ص۱۳٫
۵ ـ همان، ج۱، ص۴۳۹٫
۶ ـ همان، ج۲، باب ۳۳، ح۴۴٫
۷ ـ مجمع البحرین، ص۲۹۷٫
۸ ـ کافی، ج۲، باب نادر فی الغیبه، ص۱۲۷٫
۹ ـ کافی، ج۸، ص۳۷ و مکیال المکارم، ج۲، ص۲۹۰٫
حسین الهی نژاد
